Nowa wizja powojennego świata. Ile zostało z punktów prezydenta Wilsona?

Prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson swe słynne przemówienie wygłosił 8 stycznia 1918 roku przed Izbą Reprezentantów i Senatem USA. Wymienił w nim 14 punktów, których realizacja miała być gwarancją stabilnego i długotrwałego pokoju na świecie po zakończeniu pierwszej wojny światowej.

Warunki, jakie postawił Wilson obejmowały m.in. wolność żeglugi morskiej, zwrot zdobytych w czasie wojny terytoriów oraz prawo do samostanowienia narodów i wyzwolenie kolonii.

Przemówienie wygłoszone przez Wilsona miało wpływ na losy Europy, ale w chwili, kiedy było wygłaszane skierowane było w dużej mierze do narodu amerykańskiego. Celem Wilsona było bowiem m.in. przekonanie amerykańskich izolacjonistów, że Stany Zjednoczone muszą już trwale włączyć się w politykę międzynarodową, stając się gwarantem bezpieczeństwa dla wielu państw na świecie.
Wystąpienie Wilsona odbiło się na świecie szerokim echem. Zostało przetłumaczone na wiele języków, w tym na niemiecki, i rozesłane do żołnierzy przebywających na pierwszowojennych frontach. Plany Wilsona faktycznie były ambitne, lecz ostatecznie i tak nie udało się światu uniknąć kolejnych globalnych konfliktów. Na początku 1918 roku jego postulaty wyglądały jednak bardzo nowatorsko. Dla Polaków „14 punktów Wilsona” miało dodatkową wartość. Jednym z punktów wymienionych przez prezydenta USA jako warunków koniecznych dla światowego pokoju, było przywrócenie wolnej, niepodległej Polski mającej dostęp do Morza Bałtyckiego. Na włącznie tego warunku do listy Wilsona miała bez wątpienia znajomość prezydenta z Ignacym Janem Paderewskim, który nakreślił przed przywódcą USA sytuację, w jakiej znajduje się jego ojczyzna.

Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie.
Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, poza przypadkami, kiedy morza te będą zamknięte całkowicie lub częściowo przez działania międzynarodowe, mające na celu wykonanie międzynarodowych porozumień.
Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i stowarzyszonych dla jego utrzymania.
Wzajemna wymiana wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum.
Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.
Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego.
Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.
Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i Lotaryngia mają powrócić do Francji.
Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.
Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom Austro-Węgier.
Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach, uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.
Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.
Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa powinna być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.
Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw.